قطعنامه ۵۹۸

«قطعنامه ۵۹۸» شورای امنیت سازمان ملل، ۲۹ تیر ۱۳۶۶ برای پایان‌دادن به جنگ ایران و عراق صادرشد.

این قطعنامه برخلاف قطعنامه‌های قبلی، ذیل فصل ۷ منشور سازمان ملل (اصول ۳۹ و ۴۰) صادر شد. یعنی موجب تحریم اقتصادی یا حمله نظامی قدرت‌های جهانی علیه کشور متخلف می‌شد.

متن آن با قطعنامه‌های قبلی تفاوت داشت. موضوع «مسئولیت منازعه» که همان «تعیین متجاوز» مورد نظر ایران بود، برای نخستین‌بار در آن مطرح شده‌بود.

قطعنامه تمام خواست‌های ایران را تأمین نمی‌کرد، زیرا ایران اصرار داشت نخست، متجاوز تعیین شود و بعد قطعنامه را بپذیرد، در حالی‌که شورای امنیت این شرط را قبول نداشت (تعیین متجاوز بعد از جنگ کویت و در شرایطی صورت گرفت که عراق حمایت غرب را از دست داده‌بود).

قطعنامه ۲ روز بعد (۳۱ تیر ۶۶) از سوی عراق پذیرفته شد. ولی ایران با یک‌سال تاخیر در ۲۷ تیر ۱۳۶۷ آن‌را پذیرفت، و آیت‌الله خمینی در ۲۹ تیر ۶۷ در پیامی قبول آن‌را به «نوشیدن جام زهر» تشبیه کرد.

هنگام صدور قطع‌نامه ایران به‌لحاظ نظامی دست بالاتری نسبت به عراق داشت و بخش کوچکی از خاک این کشور نیز در تصرف ایران بود. 

محمدجواد ظریف از دیپلمات‌های ایران در سازمان ملل، در این‌باره می‌گوید حدود دی‌ماه ۶۶: «مایکل اشتاینر من را صدا کرد و گفت که من یک نکته‌ای را به تو بگویم، و آن این است که شما الان دست بالا را دارید، ولی امسال سال شکست شما در جنگ است. قبل از این‌که شکست بخورید قطعنامه را بپذیرید.»(۱)

 با این وجود اما در تهران و جماران، تمام مواضع قبلی با قدرت هرچه تمام‌تر در دستور کار بود و هیچ نشانه‌ای از «کوتاه‌آمدن» یا آمادگی اندکی برای یک آتش‌بس موقت هم نبود.

این مواضع دقیقا تا دو هفته مانده به پذیرش رسمی قطع‌نامه ادامه داشته است. 

آیت‌الله خمینی تنها دو هفته پیش از پذیرش قطع‌نامه گفته بود: «امروز تردید به هر شکلی خیانت به اسلام است، غفلت از مسائل جنگ، خیانت به رسول‌اللّه‏ (ص) است». 

در همان زمان یک فروند هواپیمای مسافربری ایران به‌دست آمریکا بر فراز آسمان خلیج فارس هدف قرار گرفت و تمامی سرنشینان آن جان خود را از دست دادند.

پس از این اتفاقات و پس از آن‌که شهامتی نزد نیروهای سیاسی یافت شد تا واقعیات جنگ را بی‌پرده و بدون هراس به اطلاح رهبر نظام برسانند، ناگهان همه چیز تغییر کرد و ایران قطع‌نامه ۵۹۸ را با یک‌سال تاخیر پذیرفت.

در هفته بعد از پذیرش قطع‌نامه، عراق که در این وقت در موقعیت بهتر نظامی بود، به حمله ادامه داد، و دوباره داخل خاک ایران شد، اما موفقیتی به‌دست نیاورد و جنگ در ۲۹ مرداد ۱۳۶۷ پایان یافت.

۲۶ تیر ۶۷ یعنی یک روز پیش از پذیرفتن قطع‌نامه از سوی ایران روزنامه کیهان ـ به سرپرستی سید محمد خاتمی با حروف قرمز ـ که تا آن‌زمان متعارف نبود ـ به‌تندی به نهضت آزادی ایران تاخته بود که چرا یک سال است این گروه سیاسی منتقد ادامۀ جنگ و خواستار قبول قطعنامۀ ۵۹۸ است.

پانوشت‌ها
(۱)دیپلماسی ایران و قطعنامه ۵۹۸ ص ۲۴۹